Als ik een aankondiging van een training Herstelcirkels [1]rondstuur, krijg ik wel eens de wat kriegelige opmerking ‘Denk je soms dat ik veel conflicten heb, dat je me die uitnodiging stuurt?’ Het lijkt of mensen zich persoonlijk aangesproken voelen, zelfs bijna beledigd zijn, omdat ze denken dat ik ze met conflicten associeer[2]. Om te beginnen vraag ik mezelf dan natuurlijk af of mijn boodschap helder genoeg was. Maar wat ik ook constateer is het voor mensen moeilijk lijkt te zijn om in abstracte zin over conflicten na te denken, als fenomeen met zijn eigen dynamiek en wetmatigheden. Of moeilijk….? In ieder geval niet vanzelfsprekend en zeker niet aantrekkelijk.
We ervaren een conflict nog steeds als een onaangename uitzonderingssituatie, iets waar we het liefst verre van blijven. Terwijl juist die houding maakt dat het conflict lekker verder kan broeien en zich als een veenbrand kan uitbreiden tot het ergens, schijnbaar ineens, zo heftig losbarst dat de brand bijna niet meer te blussen is.
Dan durven we onze handen er niet meer aan te branden en besteden het uit aan een derde, een rechter of scheidsrechter die bepaalt wie er gelijk heeft en wie er mogelijk straf verdient.
Herstelcirkels is[3], behalve een methode om met conflicten om te gaan binnen gemeenschappen[4], ook een radicaal andere manier van kijken naar conflicten.
Herstelcirkels ziet conflicten als een normaal aspect van het leven, iets noodzakelijks en belangrijks. Het conflict draagt informatie over het welbevinden van de gemeenschap en individuele leden. Het brengt aan het licht dat er iets plaatsvindt wat het welzijn van (sommige) mensen verstoort. Daarom beweegt Herstelcirkels naar het conflict tóe, in plaats van er van af. Dat is de eerste pijler onder Herstelcirkels. Herstelcirkels is nieuwsgierig, wil het conflict onderzoeken, helder krijgen welke betekenis het heeft voor de betrokkenen. Zonder oordeel over goed of slecht, gelijk of ongelijk. Alle menselijke gevoelens en behoeften hebben bestaansrecht en krijgen erkenning.
Herstelcirkels gelooft daarbij in de wijsheid van de gemeenschap. De gemeenschap is de plek waar het conflict kon ontstaan, de gemeenschap ervaart er de gevolgen van. De gemeenschap weet als geen ander wat er speelt en wat er nodig is. Dus waarom de uitkomst van een conflict uit handen geven? De gemeenschap is nodig om het conflict met elkaar te onderzoeken. Dat is een tweede pijler onder Herstelcirkels: de gemeenschap is altijd partij en altijd deel van de oplossing.
Dominic Barter, de grondlegger Restorative Circles waar Herstelcirkels op gebaseerd is, pleit voor een conflict-kamer in elk huis of gebouw. “Want”, zegt hij, “net zoals we weten dat we na een maaltijd opnieuw honger zullen krijgen, zo weten we ook dat er zich conflicten zullen voordoen, daar waar mensen samen leven en samen werken. We anticiperen op de zekerheid dat we honger krijgen door elk huis te voorzien van een keuken. Laten we anticiperen op de zekerheid dat er conflicten zullen zijn door elke huis van een conflict-kamer te voorzien”.
Die zekerheid dat er zich conflicten zullen voordoen, dat dat niet erg is, dat ze nodig zijn en belangrijk; dat we onszelf en de ander daardoor beter leren kennen, dat we elkaars menselijkheid kunnen blijven zien, júist door samen het conflict te onderzoeken tot in de kern van waar het ons ten diepste om gaat; die zekerheid ligt ten grondslag aan een derde belangrijke pijler van Herstelcirkels: het anticiperen op conflicten.
Zolang we onszelf niet bewust zijn van onze houding ten opzichte van conflicten, lopen we achter de feiten aan. Reageren we op de automatische piloot, volgens de gangbare denkpatronen: goed, slecht, schuldig, slachtoffer, straf, uitsluiting etc.
Daarom is het belangrijk om samen stil te staan bij hoe we eigenlijk tegen conflicten aankijken en hoe we ermee willen omgaan. Dat kan op een verrassend eenvoudige manier. Namelijk door samen na te denken over drie vragen:
- Wat doen wij (binnen onze gemeenschap) – als we een conflict hebben – wat wérkt?
- Wat doen wij – als we een conflict hebben – wat níet werkt?
- Hoe zouden we willen dat het werkt?
Met de antwoorden op deze drie vragen kan elke gemeenschap anticiperen op conflicten door zijn eigen conflicthanteringssysteem opzetten. Een systeem dat de leden in dialoog hebben gemaakt, waarin de elementen van hoe ze met conflicten willen omgaan een plek hebben gekregen. Een systeem dat in de hele gemeenschap bekend is en dat voor iedereen toegankelijk is, dwars door alle hiërarchieën heen. Een systeem dat de leden van de gemeenschap ondersteunt bij het erkennen en ‘hebben’ van hun conflicten. Op een manier die ze samen hebben uitgedacht. Dit helpt de angst voor conflicten weg te nemen. Op den duur wordt het zo vertrouwd dat conflicten een stuk minder tijd en energie van iedereen nemen. Mensen gaan de kernelementen van het systeem begrijpen en individueel toepassen waardoor conflicten sneller worden aangegaan en minder de kans krijgen om groot te groeien.
Wat opvalt is dat het kernelement van ‘wat werkt’ en ‘hoe men zou willen dat het werkt’ in verschillende gemeenschappen vrijwel altijd hetzelfde is.
Dat is ook het element wat zich in Herstelcirkels keer op keer toont als krachtige bron voor nieuwe verbinding: mensen willen zich kunnen uiten. Mensen willen werkelijk gehoord worden in wat de gebeurtenis voor hen heeft betekend en wat voor hen belangrijk was. Als zij zich gehoord weten ontstaat ruimte en bereidheid om ook de ander te horen. Mensen krijgen behoefte om hun beweegredenen aan anderen te verklaren en die van anderen te horen.
Als alles is gezegd wat gezegd wilde worden en als dat alles werkelijk door de ander(en) is gehoord, ontstaat een nieuwe energie en bereidheid om bij te dragen aan het welzijn van de ander(en), van de gemeenschap.
Zo gaat Herstelcirkels over conflicten én draagt Herstelcirkels in belangrijke mate bij aan sociale duurzaamheid.
Meer weten? Herstelcirkels leren begeleiden? Een eigen, herstelgericht systeem inbouwen in je organisatie? Doe de training Herstelcirkels tijdens je vakantie. Heerlijk in de zon jezelf ontwikkelen (en ook nog eens 20 PE punten binnenslepen).www.herstelcirkels.nl
[1]Herstelcirkels is de Nederlandse benaming voor ‘Restorative Circles’, een manier om met conflicten om te gaan binnen gemeenschappen
[2]Uit de loop van dit betoog zal blijken dat ik het eerder als compliment aan iemand zou beschouwen als iemand conflicten durft aan te gaan)
[3]Ik gebruik hier enkelvoud om dat ik het over Herstelcirkels als methode heb
[4]onze definitie van gemeenschap is : elke groep van 2 of meer mensen die iets gemeenschappelijks hebben of nastreven of die zijn aangewezen op dezelfde bronnen of voorzieningen. Voorbeelden: een gezin, familie, organisatie, school, vereniging, dorp, wijk, straat etc.